Samenvatting
In deze scriptie wordt dieper ingegaan op wat zelfkennis eigenlijk is, hoe men (meer) zelfkennis kan verwerven en waarom dat nuttig kan zijn.
Zelfkennis wordt gedefinieerd als het kennen en begrijpen van de eigen gedachten, emoties, lichamelijke sensaties en het eigen gedrag doorheen verschillende situaties en sociale relaties. Om tot meer zelfkennis te komen worden, naast spontane persoonlijke ontwikkeling, psychotherapeutische technieken aangewend zoals introspectie, focusing, endogene en exogene inspiratie, Swot-analyse, Johari venster en het 3G’s schema.
In deze verhandeling wordt de metafoor van de ‘gereedschapskoffer van zelfkennis’ ingevoerd die men als eenvoudige leidraad kan begrijpen om zicht te krijgen op de eigen staat van zelfkennis. De gereedschappen die in de koffer thuishoren zijn: gedachten, emoties, lichamelijke gewaarwordingen en gedrag.
Ten eerste is het dus van belang dat de gereedschappen zich in de koffer bevinden. Vervolgens dat men de nodige kennis heeft van het gereedschap in de koffer en ze voldoende begrijpt, om ze dan op ieder moment op de beste manier te kunnen hanteren. Jammer genoeg liggen een aantal tools soms ver verspreid en verloren buiten de koffer. Via de gereedschapskoffer kan desintegratie van de betreffende persoon makkelijk gesymboliseerd worden.
Het nut van zelfkennis blijkt dan ook meer zelfcontrole, zelfwaardering en meer zelfvertrouwen te zijn. Een betere zelfregulatie en zelfactualisatie. Men bereikt meer existentiële zingeving.
Inleiding
“Zelfkennis is het begin van alle wijsheid” is een alom gekende eeuwenoude uitspraak van de Griekse filosoof Socrates. Het aforisme ‘ken uzelf’ leek zijn leidmotief bij de benadering van kennis over de werkelijkheid. “Hoe kan iemand iets kennen als hij zichzelf niet kent?” aldus Socrates. Ondanks dat zijn uitspraak alom gekend is, zijn er heel wat mensen voor wie deze uitspraak iets vaags blijft of iets te zijn wat men niet echt toepast in het leven. Maar is dat een probleem? Is het nodig dat we zelfkennis hebben en verwerven? Moeten we meer zelfkennis hebben om de wereld beter te kunnen begrijpen zoals Socrates stelde?
Zelf merk ik op in het dagelijkse leven en in de psychotherapeutische praktijk dat een gebrek aan zelfkennis bron kan zijn van lijden en onwel bevinden in mensen hun leven. Men ontbreekt een stevig fundament waarop men steeds weer kan terugvallen.
In deze scriptie ga ik dieper in op enkele vragen rond zelfkennis.
Ten eerste: Wat is zelfkennis?
Ten tweede: Hoe kunnen we (meer) zelfkennis verwerven?
En ten derde: Wat is het nut van zelfkennis?
Uiteraard zullen de antwoorden op de drie vragen elkaar enigszins overlappen.
Om de boodschap duidelijk te brengen zal ik doorheen de tekst ‘de zelfkennis gereedschapskoffer’ als metafoor gebruiken om de drie onderzochte vragen te helpen beantwoorden. Vandaar ook de betreffende afbeelding op het titelblad en de poster horende bij de scriptie presentatie.
Wat is zelfkennis?
Een scherp afgelijnde definitie van zelfkennis is niet zomaar voorhanden.
Volgens filosoof Walter Kaufman (Kaufman, 2017) verwijst zelfkennis in de breedste zin van het woord naar kennis van de eigen geest (mind), inclusief de menselijke geest in het algemeen. Waarbij mind een inclusieve term is voor gevoel, intelligentie, rede, waarneming, wil, denken en het onbewuste. Een hele boterham. Volgens Wikipedia is zelfkennis het vermogen om de eigen denkwijze, de mogelijkheden en de onmogelijkheden van de eigen geest en van het eigen lichaam te kunnen inschatten en daar rationele conclusies uit te trekken. Psycholoog Howard Gardner, bekend door zijn theorie van de meervoudige intelligentie noemt het intra-persoonlijke intelligentie dewelke wordt aangewend om zichzelf te begrijpen. Het omvat ons vermogen om te reflecteren, en op basis daarvan de juiste beslissingen te nemen. Mensen met een sterk ontwikkelde intra-persoonlijke intelligentie hebben dus zelfkennis: ze weten wat ze willen, wat ze wel of niet kunnen en hoe ze beter kunnen worden op gebieden waarin ze nog niet goed zijn (MI Gent).Verder wordt ook de term zelfbewustzijn gehanteerd en wel eens in de plaats gebruikt. Zelfbewustzijn is de beleving van de eigen identiteit, dus van wie wij zijn en wat wij doen, denken, voelen of hebben meegemaakt. Zelfkennis en zelfreflectie maken hier deel van uit (Brook & DeVidi, 2001). De literatuur rond zelfkennis bevindt zich overwegend in het domein van de filosofie en minder in dat van de psychologie. Binnen de filosofie (Cassam) wordt zelfkennis afgezet tegen zelfignorantie of het ontbreken van zelfkennis, in het kader van het ontdekken van het ‘ware zelf’. Deze filosofische beschouwingen reiken echter te ver, en leiden ons deels weg van de zelfkennis die in deze verhandeling beschouwd zal worden.
Op dit punt gekomen is het nuttig om een definitie van zelfkennis op te stellen die in deze scriptie zal gehanteerd worden. Dit is best uitdagend gezien de hierboven beschreven weinig scherp afgelijnde definiëringen die voorhanden zijn.
Ook relevant hierbij is de opmerking van psychiater Alex Korzec in het boek ‘Psychiaters zijn niet gek’ (Korzec, 2018): Zelfkennis gaat een stapje verder dan louter zelfwaarneming. Wanneer je bijvoorbeeld een bepaalde emotie bij jezelf waarneemt zoals boosheid dan is het ook belangrijk dat je begrijpt waarom je boos bent; of bijvoorbeeld wanneer je je vernederd voelt door bepaalde kritiek, waarom dat zo vernederend voor je is.
Bij deze zal de volgende definitie van zelfkennis vanaf hier gehanteerd worden: Zelfkennis is het kennen en begrijpen van de eigen gedachten, emoties, lichamelijke sensaties en het eigen gedrag doorheen verschillende situaties en sociale relaties. Een stapje verder is de uitbreiding naar de intuïtie, maar daar onthouden we ons hier voorlopig van.
Hoe kunnen we (meer) zelfkennis verwerven?
Wil je deze scriptie verder lezen?
Stuur een mailtje naar info@psych-heal.com
of neem contact op via onderstaand formulier, vermeld ‘zelfkennis’